Słowniczek

A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L

 Ł | M | N | O | P | R | S | T | U | W | Z

A

abrewiatury  »  skróty stanowiące jeden znak (&), zlepki głosek (w innych językach niż polski, np. Ǽ,œ)

adiustacja  »   czynność polegająca na nanoszeniu dyspozycji dotyczących składu i korekty

akapit   »    podstawowy sposób dzielenia łamu, w celu optycznego rozdzielenia treści

akcydens  »  druk poza produkcją dziełową

antykwa    »     krój pisma łacińskiego wzorowana na piśmie starożytnego Rzymu

apla  »   jednakowa powierzchnia zadrukowana z pokryciem 100%

arkusz autorski  »  fizyczna jednostka objętości druków równa 40 000 znaków lub 700 linii poezji lub 3 000 cm2 ilustracji, służy do wyceny tekstu lub tłumaczenia

arkusz drukarski   »  fizyczna jednostka objętości druków w formacie większym niż B2 a mniejszym od B1, jednostronnie zadrukowany, służy do obliczenia kosztów druku

arkusz składu  »  Służy do obliczenia kosztu składu tekstu, zawiera 16 kolumn w formacie 6 na 8 i 3/4 kwadrata tekstu złożonego 10/10p, bez wzorów i tabel

arkusz wydawniczy  »  fizyczna jednostka objętości druków równa 40 000 znaków lub 700 linii poezji lub 3 000 cm2 ilustracji, służy do obliczenia kosztu wydania publikacji

B

C

CCD  »  układ scalony z wbudowanymi elementami światłoczułymi, wytwarzający odpowiednie napięcia (ładunki elektryczne) w odpowiedzi na padające światło stosowany w urządzeniach i maszynach reprodukcyjnych przetwarzających obraz optyczny na jego postać cyfrową np. skanerach

CRT  »  Cathode Ray Tube, lampa kineskopowa, wyposażone są w nią urządzenia do fotoskładu III generacji

czcionka (hist. krotło)  »  Rodzaj nośnika pisma drukarskiego, podstawowy materiał zecerski służący do techniki drukowania wypukłego, produkowany w Europie od drugiej połowy XV wieku. Czcionka ma postać metalowego prostopadłościanu odlanego zwykle ze stopu drukarskiego. Górna część czcionki odlewana z matrycy uformowana jest w tzw. oczko odbijające w trakcie drukowania znak pisma, symbole, ornamenty lub inne elementy graficzne (Tomaszewski, 1996).

D

ditto    »     powtórzenie tekstu powyżej

DTP (desktop publishing)  »  Ogólna nazwa procesu przygotowywania publikacji (na biurku) za pomocą komputerów osobistych. Pojęcie DTP sformułował prawdopodobnie po raz pierwszy Paul Brainerd, autor popularnego programu PageMaker. Wszystkie typy komputerów osobistych można wyposażyć w program DTP. Takich programów jest wiele i różnią się m.in. zakresem funkcji i stopniem skomplikowania (Tomaszewski, 1996)

dukt pisma  »  Charakterystyczny dla danego kroju pisma kształt i układ kresek tworzących litery i znaki, wynikający ze sposobu pisania, tj. prowadzenia narzędzia piszącego (łac. ductus - prowadzenie, ciąg), współcześnie - ze sposobu kreślenia według ustalonych zasad graficznych i geometrycznych (Tomaszewski, 1996).

dywiz  »   kreska o długości 1/3fireta

E

egipcjanka   »    antykwa linearna szeryfowi

em  »  Jednostka równa stopniowi pisma w danym tekście, tożsama z firetem (Chwałowski, 2002).

F

finalik   »    element ozdobny kończący rozdział

firet  »  Jednostka równa stopniowi pisma w danym tekście, tożsama z eM’em (ang. eM square) (Chwałowski, 2002).

fonem  »  głoska, której obraz został przedstawiony przez grafem.

font  »  1) Zestaw glifów używany do odwzorowywania  tekstu; 2) cyfrowa postać pisma - zapisany w postaci cyfrowej obraz kroju pisma, czyli zestaw informacji o kształtach poszczególnych liter i znaków danego kroju. Fonty posiadają atrybuty, takie jak: określenie pola znaku i bazowej linii pisma, hinty, wartości kerningu oraz sposób kodowania znaków. Są tu też zawarte informacje o nazwie rodziny i odmiany kroju pisma, nazwie producenta fontu i posiadacza praw autorskich. Używane w komputerowych programach edytorskich oraz naświetlarkach fotoskładu fonty zaprogramowane są najczęściej w języku PostScript (np. Type 1) i opisują znaki za pomocą matematycznych krzywych Beziera, tworzących tzw. obwiednie (kontury) kształtów znaków, pozwalające przekształcać litery jako obiekty graficzne w rozmaity sposób charakterystyczny dla grafiki komputerowej: zmiana stopnia pisma, pochylanie pisma (czasem z elektronicznym korygowaniem grubości kresek znaków), poszerzanie, zwężanie, konturowanie, zaokrąglanie, cieniowanie liter w wybranym kierunku i regulowanie długości cienia, zmiana grubości pisma, krzyżowanie różnych pism dla uzyskania pośredniego kroju itp. Istnieją także fonty w, których obwiednia jest definiowana za pomocą innych krzywych matematycznych, np. fonty TrueType, fonty programu Metafont itp. Używane są też fonty bitmapowe (bitmapped fonts), w których kształty poszczególnych znaków zdefiniowane są jako wzory bitowe (rozłożone na piksele, czyli punkty obrazu). Wówczas każdy stopień pisma musi mieć własny wzór. Rozróżnia się też tzw. fonty ekranowe (screen fonts), definiujące obraz litery na ekranie komputerowego monitora. Nazwa tego nośnika pisma pochodzi od amer. font (ang. fount), w tradycyjnym zecerstwie i giserstwie oznaczającego odlany komplet czcionek

(Tomaszewski, 1996).

formatówki  »  znak wąsa dla introligatorni

fotosetter  »  urządzenie do fotoskładu I generacji – posiadająca źródło światła żarowe, działające na zasadzie podobnej do linotypu (każdy znak jest naświetlany osobno,), tylko zamiast matryc, czcionek posiadające źródło światła, negatywy poszczególnych znaków, materiał fotograficzny

G

garmond  »   10pk

glif  »  Odwzorowanie znaku pisma o określonych walorach  graficznych i stylistycznych (Twardoch, 2002).

gradient  »   przejscie tonalne ciągłe

grafem  »  konstruk­cyjny, szkieletowy kształt, charak­terystyczny dla danej litery.

grid  »  linia pomocnicza w programie do składu komputerowego

grotesk   »    antykwa linearnabezszeryfowa, pismo techniczne np. futura

grubość pisma  »  Względna grubość kresek tworzących litery i inne zna­ki danego kroju lub odmiany kroju pisma drukarskiego. Dla określenia grubości pisma przyjęto (w normie PN-73/P-55009) pomiar pionowej kreski litery „n” w stopniu 10 p. Didota i na tej podstawie wyróżnia się pisma: bardzo cienkie (poniżej 0,2 mm), cienkie (0,2-0,3), zwykłe (0,3-0,4), półgrube (0,4-0,6), grube (0,6-0,85) i bardzo grube (powyżej 0,85 mm) (Tomaszewski, 1996).

grupa pisma  »  W klasyfikacji pism drukarskich podzbiór klasy pisma określający jego dwuelementową lub jednoelementową (linearną) strukturę graficzną (Tomaszewski, 1996).

H

hint  »  (ang. podpowiedź) zawarty w komputerowym foncie mechanizm „podpowiedzi” sposobu budowania litery przedstawianej w sposób ra­strowy. Hinty definiują miejsce elementów budowy liter, korygując poło­żenie punktów (z których składa się obraz znaku) losowo trafiających w siatkę rastra. Mają one zasadnicze znaczenie przy korzystaniu z urzą­dzeń o niskiej Rozdzielczości (np. drukarek laserowych do 300 dpi). W urządzeniach o wysokiej rozdzielczości (np. naświetlarkach fotoskładu) problem precyzyjnego definiowania położenia punktu traci swoje znaczenie, jako niezauważalny dla ludzkiego oka (Tomaszewski, 1996).

hinting   »  system podpowiedzi zapisanych w foncie poprawiający wygląd znaku w niskich rozdzielczościach.

I

impozycja  »   projektowanie w programie DTP obrazu arkusza drukarskiego

J

justowanie składu  »  W tradycyjnym zecerstwie wypełnianie niskim materiałem zecerskim (tzw. Justunkiem) wszystkich niedrukujących miejsc typograficznej formy drukowej oraz doprowadzenie składu do określonych ścisłych wymiarów (Tomaszewski, 1996).

justunek (materiał ślepy  »  Niedrukujący (niższy) materiał zecerski służący do justowania składu (Tomaszewski, 1996).

K

kapitaliki   »    litery jak wersaliki tylko małe

kerning  »  1) regulacja odstępów miedzy znakowych; 2) (z ang. kern - przewieszka) - Sposób regulacji świateł międzyliterowych precyzyjnie zdefiniowanych dla danego kroju pisma. Polega na przybliżaniu do siebie liter i innych znaków, których suma bocznych świateł lub odsadek daje w efekcie zbyt duże optycznie odstępy między nimi. Kerning stosuje się w celu utrzymania jednolitego obrazu złożonego tekstu. W komputerowych fontach definiowane są wartości przybliżeń tzw. kerningowych par liter, zarówno dużych, jak i małych oraz znaków interpunkcyjnych, np. Ty, Ys, To, Ya itp. (Tomaszewski, 1996)

kolofon  »   informacja wydawnicza

kolonel    »     7p

kolumna spuszczona  »   nie zaczynająca się od początku tylko np. od połowy strony

komumna szpicowa   »    tekst od początku stronicy nie do końca stronicy

kontra  »  tekst albo grafika w kolorze zadrukowywanego podłoża

krój pisma  »  Charakterystyczny obraz pisma drukarskiego o jednolitych cechach graficznych: stylu, rytmie, proporcji, dukcie, układzie lub kształcie szeryfów, właściwościach optycznych itp. Krój pisma może mieć wiele odmian, często dość znacznie różniących się między sobą, lecz zawsze związanych wspólnymi elementami graficzno-strukturalnymi, krój pisma jest dziełem autorskim podlegającym ochronie prawnej (Tomaszewski, 1996).

krzywe Beziera  »   krzywe matematyczne używane w grafice wektorowej

L

ligatura    »     połączenie dwóch znaków w celu uniknięcia błędu przy drukowaniu

linia bazowa  »  linia wyznaczająca dolna granicę litery bez odsadki

liniatura  »  liczba linii, punktów rastrowych na jednostkę długości

linie pisma  »  Poziome i równoległe teoretyczne linie proste wyznaczające granice rysunku liter. Czterema głównymi liniami pisma są: linia podstawowa (normalna), linia pokrywająca się z dolną krawędzią rysunku liter majuskułowych i minuskułowych bez wydłużeń dolnych, np. H, h, M, m, X; linia dolna, linia pokrywająca się z dolną krawędzią liter minuskułowych z wydłużeniami dolnymi, np. p, q, y; linia górna, linia pokrywająca się w zasadzie z górną krawędzią rysunku liter majuskułowych i minuskułowych z wydłużeniami górnymi, np. H, h, K, k (w licznych krojach pism wysokość liter majuskułowych jest nieco niższa niż końce górnych wydłużeń minuskuły); linia średnia, linia pokrywająca się z górną krawędzią rysunku liter mi­nuskułowych bez wydłużeń górnych, np. m, y, z. Potocznie określenie linia pisma oznacza najczęściej linię podstawową (Tomaszewski, 1996).

linotyp  »   maszyna odlewająca całe wiersze

litera  »  to kształt graficzny odpo­wiadający konkretnej głosce dane­go języka. Litery ułożone w odpo­wiedniej kolejności tworzą alfabet.

liternictwo  »  (pojęcie szersze niż typografia, pozostaje w ścisłym związku z historią pisma) to sztu­ka rysowania, konstruowania-pro­jektowania lub pisania liter (kali­grafia). Rozwój liternictwa związa­ny jest obecnie z działalnością ar­tystyczną (projektowanie pism) i rzemieślniczą (usługi liternicze, szyldziarstwo).

litery małe i duże  »  od VI w. n.e., kiedy to w historii pisma eu­ropejskiego pojawia się półuncjała, możemy mówić o alfabecie składającym się z dużych i małych liter. Pełne uformowanie się alfa­betu łacińskiego w dwóch wielko­ściach liter nastąpiło w VIII wieku, wraz z upowszechnieniem się mi­nuskuły karolińskiej. Duże litery pochodzą od kapitały rzymskiej i nazywamy je majuskułami lub wersalikami. Małe to minuskuły lub litery tekstowe. Minuskuły w przeciwieństwie do majuskuł mają różną wysokość ze względu na dolne i górne wydłużenia zna­ków literniczych.

Ł

łam   »    pionowy blok w kolumnie

M

majuskuły (wersaliki)  »  duże litery

makieta    »     zbiór arkuszy1:1 na papierze w formacie dużej publikacji, tekst ilustracje

marginalia  »   tekst umieszczony na marginesach

maszynopis wydawniczy  »  Zawiera 1800 znaków (30 wierszy po 60 znaków), służy do wyceny tekstu

minuskuły   »    małe litery

monophoto  »  urządzenie do fotoskładu I generacji – posiadająca źródło światła żarowe, posiadająca źródło światła żarowe, działające na zasadzie podobnej do linotypu (każdy znak jest naświetlany osobno,), tylko zamiast matryc, czcionek posiadające źródło światła, negatywy poszczególnych znaków, materiał fotograficzny

monotyp  »   maszyna odlewajaca pojedyńcze czcionki

montaż  »  ręczny lub elektroniczny zespół czynności umożliwiających rozmieszczenie poszczególnych elementu przy wykonaniu formy drukowej

N

nonparel  »  6 punktów

O

OCR  »  Optical Character Recognition – optyczne rozpoznawanie znaków

odmiana kroju pisma  »  pismo drukarskie danego kroju o określonej grubości kresek oraz szerokości i pochyleniu znaków. Ze względu na grubość kresek tworzących litery rozróżnia się wg polskiej normy PN-73/P-55009 następujące odmiany: bardzo cienkie, cienkie, zwykłe, półgrube, grube i bardzo grube; ze względu na szerokość znaków: bardzo wąskie, wąskie, normalne, szerokie i bardzo szerokie; ze względu na pochylenie znaków: proste, pochyłe w prawo i w lewo. Istnieją też odmiany krojów konturowe, cieniowane i zdobione w różnoraki sposób. Niektóre kroje pism mają po kilkanaście i więcej odmian. Czasami kroje projektowane są według ustalonej skali odmian. Wiele krojów pism posiada odmiany nie mieszczące się w ramach wyznaczonych przez normy. Używane na komputerach programy edytorskie lub graficzne, np. Multiple Master, pozwalają uzyskać praktycznie nieograniczoną ilość różnych odmian jednego kroju pisma (Tomaszewski, 1996).

odsadka  »  odstęp znaku drukującego od krawędzi czcionki

oś litery (oś cieniowania)  »  Teoretyczna prosta łącząca przewężenia kresek tworzących litery okrągłe w piśmie dwuelementowym. Może być pionowa lub pochyła w stosunku do linii pisma (Tomaszewski, 1996).

P

pagina żywa  »   pagina zawierająca tekst

pantone  »  nazwa firmowa wzornika barw farb drukarskich / jeden z systemów pasowania barw w promieniowaniu świetlnym stosowany w CMS

pasery  »  znaki drukowe

pauza   »    kreska długości 1fireta, myślnik

pdf  »  Portale Document Format

perl  »  5 punktów

pikselizacja  »  błąd którego efektem jest zauważalna struktura pikseli

pisanka   »    krój pism wzorowanych na piśmie odręcznym

pismo mediewalowe (nautyczne)  »    pismo nautyczne, ozdobne znaki o różnej wielkości

podcięcie    »     odsuniecie części tekstu od marginesu

postscript  »  Język programowania wysokiego poziomu, służący do opisu strony do druku, wykorzystywany do przekazywania informacji z komputera do urządzeń wyjściowych (np. naświetlarki).  Zawiera komendy umożliwiające umieszczanie grafiki rastrowej i wektorowej, nadawanie parametrów barwnych obiektom, decydowanie o rastrowaniu itp. Stworzony w połowie lat 80 przez firmę Adobe (Mały słowniczek prepressu, Poligrafika 2002)

ppm  »  ang. Pixel Per eM, ilość pikseli na firet

R

RIP  »  ang. Raster Image Processor, urządzenie (RIP sprzętowy) lub program (RIP programowy), zamieniające dane zapisane w języku PostScript na obraz rastrowy dostosowany do współpracującego urządzenia (naświetlarki, drukarki itp.). Do dodatkowych funkcji Rip’ów należą m.in.: możliwość podglądu pracy, różne parametry rastrowania, ustawiania prac na filmie, impozycja, zalewkowanie, powielanie użytków itp (Mały słowniczek prepressu, Poligrafika 4/2002)

rozkładówka  »   dwie środkowe strony

rytm pisma  »  Równomierne i regularne powtarzanie się pionowych kresek liter i świateł (międzyliterowych i wewnętrznych) pomiędzy nimi, Są pisma drukarski rytmiczne i nierytmiczne, jedne i drugie znajdują zastosowanie w odpowiednich opracowaniach typograficznych (Tomaszewski, 1996).

S

separacja  »  wyciąg barwny, wydzielenie z obrazu do wydrukowania rozbarwienia odpowiadającego barwo pierwszorzędowym (CMY) lub barwie czarnej (K)

set  »  w sytemie Pica służy do określania szerokości pisma. 1set = ok. 0,353mm

skład  »  Produkt procesu składania. Wykonany jest według adiustacji technicznej oraz ewentualnego projektu typograficznego. Estetyczne i techniczne walory składu są podstawowym czynnikiem decydującym o czytelności i jakości druku. Skład może mieć postać zestawu pojedynczych czcionek, jednolitych wierszy tekstu (linotypowych), linii, justunku i innego materiału zecerskiego. Może też być naświetlony na materiale światłoczułym (fotoskład). Gorszej jakości skład bywa sporządzany na papierze lub folii. (Tomaszewski, 1996)

składanie  »  Technologiczna czynność zestawiania tekstu i innych graficznych elementów przyszłej publikacji. Składanie wykonuje się ręcznie lub maszynowo. Składanie ręczne odbywa się w dziale drukarni zwanym zecernią i polega na zestawianiu form drukowych z gotowego materiału zecerskiego. Składanie maszynowe (tzw. gorące) polega na odlewaniu ze stopu drukarskiego gotowego składu przygotowanego na linotypie lub monotypie. Wyżej wymienione technologie składania zanikają we współczesnej poligrafii. Zasadniczymi dzisiaj metodami składania są techniki przygotowywania składu na komputerach wyposażonych w programy edytorskie. Skład może być wówczas naświetlony na materiale światłoczułym, np. w naświetlarkach fotoskładu, np. z przygotowanych na komputerach plików postscriptowych. (Tomaszewski, 1996)

spad  »  element wychodzący poza docelowy arkusz

stopień pisma (kegel)  »  Wielkość pisma drukarskiego, pionowy wymiar pola znaku. Dla czcionek stopień pisma stanowi odległość pomiędzy tylną a przednią (sygnaturową) ścianką czcionki. Zgodnie z przyjętymi systemami miar stopnie pism są wyrażone w punktach typograficznych. Większość pism ma swoja nazwy, wywodzące się najczęściej z historycznego drukarstwa (Tomaszewski, 1996)

styl pisma  »  Stały zespół cech graficznych kroju pisma charakterystyczny dla liternictwa danej epoki, szkoły kaligraficznej lub typograficznej, kierunku w sztuce lub twórcy pisma (Tomaszewski, 1996).

szerokość pisma  »  Względna szerokość liter i innych znaków danego kroju lub odmiany kroju pisma drukarskiego. Do określania szeroko­ści pisma przyjęto w PN-73/P-55009 pomiar długości słowa testowego «OHamburgefonsz  »   w stopniu 10 p. Didota; na tej podstawie wyróżnia się pisma: bardzo wąskie (poniżej 25 mm), wąskie (25-30 mm), normal­ne (30-35 mm), szerokie (35-40 mm) i bardzo szerokie (powyżej 40 mm) (Tomaszewski, 1996)

szeryfy  »  (zaciosy) - Poprzeczne lub ukośne zakończenia kresek tworzących litery, najczęściej w jednym kroju pisma drukarskiego mające jednolitą formę graficzną. Rozróżnia się zwykle: szeryfy belkowe - w kształcie prostokątów; szeryfy klinowe – w kształcie trójkątów (czasem zaokrąglonych); szeryfy kreskowe - w kształcie cienkich kresek silnie skontrastowanych z kreską główną; szeryfy skryte - nieznaczne posze­rzenie zakończeń kresek tworzących litery (Tomaszewski, 1996).

szewc  »  pozostawiony na dole strony wiersz nowego akapitu

szpalta  »  surowy układ tekstu przed złamaniem w łamy, złożony z czcionek lub wierszy linotypowych

T

tekstura  »  płaszczyzna zadrukowana wzorkiem, elementem geometrycznym, roślinnym, stanowiącym tło, naśladująca strukturę powierzchni np. jakiegoś przedmiotu

tinta  »   jednakowa powierzchnia zadrukowana z pokryciem poniżej 100%

tracking  »   regulacja odstępów międzyznakowych

trapping  »  robienie zalewek

U

użytek  »  jedna kopia pracy przygotowanej do druku

W

wakat  »  pusta strona

wersaliki  »  duże litery

Z

zalewka  »  powiększenie jaśniejszego obiektu w celu uniknięcia problemu z pasowaniem

zecerstwo  »  ogólna nazwa zawodu i wiedzy o składaniu. Zecernia jest to dział drukarni, w którym wykonywany jest skład (Tomaszewski, 1996)

znak diakrytyczny  »  znak charakterystyczny dla danego języka, najczęściej występuje pod lub nad literą w postaci kropki, kreski, ogonka zmieniający brzmienie głoski odpowiadającej tej literze.

znak pisma  »  najmniejsza cząstka logiczna języka pisanego (tekstu) posiadająca wartość semantyczną (znaczeniową) – odnosi się do abstrakcyjnego znaczenia oraz formy znaku, nie zaś do konkretnej formy graficznej